“Học thế mà vẫn được giỏi thì học làm gì, mỗi cháu sẽ đội trên đầu mình một quả bóng bay rất lớn, quả bóng hư danh”

Ngành giáo dục vừa bế giảng năm học các cấp. Khỏi cần nhìn học bạ cũng biết con em chúng ta cuối năm đều đạt suất sắc, giỏi, khá, trung bình rất hiếm, yếu lại càng là của cực kỳ hiếm.

Trên mạng xuất hiện rất nhiều câu chuyện bi hài do chính phụ huynh, học sinh, thậm chí là giáo viên kể lại.

Trưa nay đang ngủ, một cú điện thoại réo tôi dậy. Đầu kia là một phụ huynh, hổn hển kể: thằng con em học hết lớp 7 mà chưa phân biệt được tam giác đều với tam giác cân. Thằng này còn lập luận: không học cũng vẫn được lên lớp thì học làm gì? Kết quả trong học bạ của nó là… khá.

Một cô giáo mail cho người viết bài này một bức thư, xin trích hai đoạn: “Cách đây độ mấy năm có một người vừa được bổ nhiệm làm Hiệu trưởng một trường THPT khá danh tiếng. Danh tiếng vì tỷ lệ HSG, vì tỷ lệ đậu vào ĐH, vì mấy năm liền có HS thủ khoa, á khoa ĐH Y Hà Nội, Dược Hà Nội. Với nhiệt huyết tuổi trẻ người đó quyết tâm rất nhiều thứ... và kỳ Khảo sát cuối học kỳ 1 năm đó do quyết tâm "Hai không" của Bộ GD nên tỷ lệ HS dưới TB là 35%. Người đó  nộp nguyên kết quả đó lên cấp trên... Hu hu hai ngày sau thì được mời gặp riêng...”. “Hiện nay dân số ở nông thôn quê nhà cháu giảm trầm trọng. Những người trong độ tuổi sinh đẻ đều ly hương đến các khu công nghiệp của các thành phố lớn làm ăn sinh sống. Hệ lụy kéo theo là học sinh giảm, quy mô trường lớp giảm. Đến mùa tuyển sinh là phải họp bàn để chia sẻ học sinh cho các trường Dân lập, TTGDTX... Đầu vào ít hơn số lượng cần tuyển. Bác nghĩ xem chất lượng không thấp mới lạ. Thế rồi 3 năm học ít, chơi nhiều các cháu cũng đến ngày thi tốt nghiệp. Lại kéo theo rất nhiều hệ lụy khác nữa... Thầy cô đâu có muốn vậy. Các cháu đâu có muốn vậy. Bố mẹ các cháu đâu có muốn vậy. Thêm vào đó ĐH mọc ra như nấm sau mưa. Bác có biết cái khoa Toán của ĐHSP Vinh quê cháu những năm gần đây mấy điểm thì trúng tuyển không? Hu hu vậy mà ra trường toàn Thạc sỹ. Thầy không giỏi lấy đâu ra trò giỏi.”

Tưởng đã thoát chủ nghĩa thành tích trong giáo dục, té ra, nó vẫn còn, và có vẻ còn trầm trọng hơn.

Học mà ai cũng giỏi, ai cũng đậu tốt nghiệp thì là... nguy chứ không phải vui mừng. Mấy chục năm trước học cũng giỏi nhiều như thế, sau bao đợt cải cách, đến giờ, học vẫn như thế và giỏi cũng vẫn như thế. Học mà điểm của ai cũng cao chót vót thì sẽ tạo ra một thứ hư danh rất kinh, nó đánh quỵ sự ham muốn học của các cháu, các cháu sẽ thấy rằng, học thế mà vẫn được giỏi thì học làm gì, mỗi cháu sẽ đội trên đầu mình một quả bóng bay rất lớn, quả bóng hư danh. Từ các cháu sống trong hào quang hư danh, đến các thầy cô, nhà trường, phụ huynh và xã hội... cũng hư danh.

Cái hư danh ấy làm hỏng các cháu và cả phụ huynh các cháu nữa. Mà chả phải mình phụ huynh, cả dân tộc ta sẽ rồ lên: chúng ta vừa hiếu học, vừa học giỏi. Và thế là có những cuộc chạy đua để… học giỏi. Từ dạy thêm học thêm, đến phong bao phong bì, đến nâng điểm, ra nghị quyết tỉ lệ khá giỏi. Chống hư danh nhưng lại ra nghị quyết về tỉ lệ khá giỏi, tỉ lệ lên lớp, tỉ lệ tốt nghiệp phải đạt… thì làm sao mà chạm được chất lượng thực. Cuối cùng tất cả chúng ta lao vào một cái guồng do chính chúng ta tạo ra, guồng thành tích ảo, đến mức phải nói dối. Và như thế, sự trung thực, một trong những cái đích của giáo dục, bị chúng ta lướt qua.

Trong khi đó, thực sự bằng cấp của chúng ta như thế nào, khả năng thực của con cái chúng ta ra sao... bình tĩnh suy xét thì biết ngay thôi...

 Thi tốt nghiệp của chúng ta cũng đang có vấn đề, dù chúng ta cố gắng cải cách theo hướng chạm vào thực chất hơn. Nhưng thi, cuối cùng chỉ để chọn ra một vài phần trăm không đỗ thì, như nhiều người đã phải thốt lên, thi làm gì cho tốn kém hàng ngàn tỉ đồng, mà khổ cho cả giáo viên, học sinh, phụ huynh, và cả xã hội cũng phải liên lụy trong những ngày nắng nóng này. Thế mà, dù đã cố làm cho nó tròn trịa, thì kỳ thi năm nay vẫn còn rất nhiều tiếng ì xèo, phao vẫn trắng sân và các clip lộn xộn vẫn được tung ra.

Nhưng rất khó có thể khác khi mà trong thực tế chúng ta vẫn rất coi trọng bằng cấp. Trong khi lẽ ra chúng ta cần đánh giá cao năng lực cá nhân thực tế thì đằng này lại chỉ nhìn bằng cấp để đánh giá con người. Các doanh nghiệp tư nhân hay nước ngoài khi tuyển nhân lực họ phỏng vấn trực tiếp, bằng cấp chỉ là yếu tố để tham khảo. Còn ở cơ quan nhà nước chúng ta, thì tổ chức sẽ tuyển người thông qua hồ sơ và bằng cấp, rồi ấn xuống cho các bộ phận. Và lúc ấy mới té ngửa ra, có cả những cử nhân văn chương nhưng không thảo nổi một cái giấy mời, dù trong học bạ học lực giỏi từ lớp 1 đến hết đại học. Ngay trong ngành giáo dục thì dẫu không áp đặt, nhưng từ đầu năm đều phải có đăng ký thi đua số lượng học sinh khá giỏi, số lượng lên lớp, số lượng tốt nghiệp… đấy chính là cái vòng kim cô xiết vào đầu giáo viên, để họ, bằng nhiều cách, cho học sinh mình giỏi, tốt nghiệp.

Ngay trong các trường đại học cũng thế, trong trào lưu rất nhiều đại học được mở ra như hiện nay, các trường cạnh tranh nhau bằng tỉ lệ tốt nghiệp khá giỏi cao để sinh viên dễ xin việc, cào bằng các trường, các hệ đào tạo với nhau…

Có một điều nguy hiểm là, rất nhiều thầy cô giáo, rất nhiều phụ huynh, nhiều nhà quản lý biết rõ thực trạng, nhưng rồi, ai cũng hân hoan khi cuối năm học sinh của mình nhiều người khá giỏi, nhiều người đậu tốt nghiệp…

Căn bệnh này không thể chữa được nếu cứ tiếp tục hô hào lớt phớt như lâu nay, nhưng ai sẽ là người thực sự xắn tay vào, hay cứ để nó lao không phanh như thế…

Vậy ai sẽ là người đầu tiên mạnh dạn cho học sinh lưu ban nếu các em đáng bị như vậy? Hiệu trưởng nào, giám đốc Sở nào chấp nhận kết quả “không đẹp” để giáo viên và học sinh của minh được là chính mình?

Vẫn có hàng vạn thầy cô giáo yêu nghề, đắm say với nghề, không hề đòi hỏi, tận tình với học trò, lo lắng cho chúng như lo cho con mình. Vậy vấn đề là, tại sao chất lượng giáo dục vẫn như thế, vẫn có nhiều bi hài kịch đến như thế xảy ra trong sự nghiệp trồng người của chúng ta?

Câu hỏi này chắc không chỉ nhằm vào một nhiệm kỳ lãnh đạo ngành giáo dục các cấp?